Terug naar Zuid-Afrika

Deze keer mag Johannesburg de spits afbijten. Johannesburg is in alle opzichten een andere stad dan Kaapstad. Er zijn niet de prachtige kusten, Kaapse idyllische witte huizen omgeven door groene wijngebieden en de paarste bougainvilleas.  Het is dor, er zijn de vele littekens van de mijnbouw in de wijde omgeving en vooral de stad is niet dominant blank maar zwart. Niet het mooie decor intrigeert deze keer maar wel de verschillende Afrikaanse ritmes die het leven van de stad bepalen. Het is de stad die de entanglement die ik in mijn thesis beschreef nog meer symboliseert. Verschillende culturen raken mekaar en verweven zich tot een nieuwe vorm van samenleven. De vele getuigenissen en de reportages over de beeldenstorm en xenophobia van de afgelopen weken zijn er een triest gevolg van maar er zijn ook de mooie getuigenissen die we hebben waargenomen in de afgelopen dagen. Onze eerste bezoek aan de WITS  Art Galery kon de geschiedenis en de complexiteit van het land niet beter beschrijven. Penelope Siopsis is een blanke Zuid-Afrikaanse artieste die met haar werk de dramatiek van de blanke overheersing kan bevatten. Haar collages over Zwart Afrika en haar videos over de blanke heerser en hun idyllische leven tegenover de pijn en de haat van de zwarte die uitmonden in moord op een blanke Ierse dokter of op de aanslag op Verwoerd zijn zeer confronterend. Het trauma dat de blanke overheersing hier op het land heeft achtergelaten is gigantisch en verklaart de gebeurtenissen van de laatste maanden.  Haar Pinky Pinky doorspekt met spijker symboliseert het helemaal.  

Onze indruk van Johannesburg is er nochtans niet een van verbittering. De straten van Braamfontein, de studentenwijk, zijn de place to be in Johannesburg. Alles wat hip en happening is, komt er samen.

Rooftop cafés en evenementen zijn de nieuwe trend en ook wij genieten van de neighbourhood market. Een oude parkeergarage biedt nu plaats aan een drank- en eetfestijn en live muziek. Je zou je op hapje tapje op een zomerse dag in België kunnen wanen. De verkopers zijn meestal van Afrikaanse origine maar het voedsel dat wordt aangeboden is er een van Europese couleur locale. Zo kopen we onze Engelse Pulled Pork sandwiches aan een Congolees. De man herkent direct onze Belgische roots en begint spontaan in het Frans te babbelen. Het kunnen spreken van Frans leek de man te doen heropleven. De markt op Braamfontein lijkt zo een beetje te symboliseren wat het nieuwe Zuid-Afrika zou kunnen worden, een mix van blank, gekleurd, geel en zwart, oud en nieuw, Westers en Afrikaans alles overgoten met een hip sausje.

Constitution Hill contrasteert fel met de studentenbuurt. Je wandelt niets vermoedend door Theatre park waarbij je wordt verwelkomd door een bord met een waarschuwing dat je op eigen risico betreedt. Kinderen zijn er als de kippen bij om ons geld te vragen en we besluiten na het zien van enkele drugsverslaafden rechtsomkeer te maken en toch maar de wagen te nemen. Het is weer wennen om kleine afstanden al rijdend te overbruggen. Het is zaterdag en Constitution Hill is leeg, de oude gevangenissen liggen er wat verweesd bij en de Supreme Court laat niet zoveel indruk achter als ik had gedacht. Er is de eeuwige vlam van de democratie en het geheel heeft precies wat van zijn grandeur verloren. Het zicht dat je vanop de omwallingen hebt is spannender. Het zicht op Hillbrow laat je binnenkijken in de vele flatgebouwen die de omgeving rijk is. Ze worden voornamelijk bewoond door migranten en dit laat zich zien. Iedere verdieping is als het ware versierd met satellietschotels en de was wappert er overal vrolijk rond. Op de straat staan vele groepjes te keuvelen. Een eeuw geleden zag deze plek er wellicht helemaal anders uit. Toen was  Hillbrow nog een Britse wijk en daar zijn enkel de koloniale gebouwen nog een herinnering aan. Het vogelperspectief geeft een vrolijk en kleurrijk beeld, de werkelijkheid op de straten is veel grimmiger.

Jo’Burg blijft een stad met veel gezichten. Maboheng is een klein juweeltje in de stad. De oude industriële opslagplaatsen maken er plaats voor de nieuwe Jo’burger. Nog meer als Braamfontein is dit de wijk van kunstenaars en het experiment. We bezoeken er het African Design Museum waar kunstenaars uit andere delen van Afrika hun beeld geven over de wereld. Van kunstwerken uit recycled materiaal tot video’s over de haarkunst die voor de zwarte Afrikaan een belangrijk deel van hun zijn is. Kort daarna geraken we aan de babbel met een Congolese en Zuid-Afrikaanse schone, beiden getooid met een kunstig kapsel, het een al spectaculairder dan het ander. Ze vertellen ons over hun vriendschap maar ook over de vele haatgevoelens tegenover buitenlanders. Nochtans verliest de Congolese de glimlach niet en prijst ze de zangkwailiteiten van haar Zuid-Afrikaanse vriendin. Helaas zijn we niet lang genoeg in Jo’burg want we werden uitgenodigd tot haar concert.  Een oud koloniaal hotel, met de naam Cosmopolitan, staat zo goed als op instorten maar jonge urban kunstenaars van alle slag hebben er hun intrede gemaakt. Ze stellen er hun creaties tentoon in de oude kamers die niets meer van de vroegere grandeur hebben maar die een ander soort vibe teweegbrengen. Hoe het nieuwe en het oude nieuwe mogelijkheden biedt.

Johannesburg is een amalgaan van verschillende variëteiten op het thema oud en nieuw. Waar middenklasse zwart Afrika haar identiteit meer lijkt te zoeken in een mix van Westers en Afrikaans, lijken andere wijken meer te gaan voor een mix waarbij de Afrikaanse cultuur domineert. Waar ooit Westerse winkelcomplexen waren, worden die nu overspoeld door duizenden prularia winkeltjes waar je evengoed een pak sigaretten als een camera kan kopen. Informele kraampjes rijzen er overal uit de grond en is er geen straat waar geen tien haarsalons aanwezig zijn. Het rijden in dit deel van de stad blijkt ook geen sinecure en links en rechts, voor en achter, laveren mensen tussen de auto’s.

Het is zo boeiend, de bevolking van een stad, een land op zoek naar een identiteit, enerzijds zo gevangen in zijn verleden, anderzijds zoveel mogelijkheden om uit te putten. Morgen SOWETO.